تأملی انتقادی بر آراءِ هانری کُربن در باب مشابهتِ تصوّف با تشیّع؛ مخالفتِ تشیّع با تصوّف
■ امیرحسین همتی*
چکیده
هانری کُربن – اسلام‌شناس و شیعه‌پژوه فرانسوی - در نگاشته‌هایش در بابِ تشیّع، به بیان مشترکات و مشابهت‌های تصوّف و تشیّع توجهی ویژه نشان داده است. از دیدگاه او، اعتقاد به ولایت و همچنین گرایش به باطنِ احکام شریعت، و تلاش در جهتِ فهمِ رازِ خطابات قرآنی، دو ویژگیِ بارز و عیانِ تصوف‌اند. او خطوطِ اصلیِ تفکر شیعی را نیز توجه به باطن و باور به ولایت/ امامت معرفی کرده و و بر این باور است که هنگام شکل‌گیریِ تصوّف اسلامی، عقیده به باطن که مبنای تشیّع و تشکیل‌دهندۀ آن بوده است، از جانبِ اهل تصوّف نیز مورد پذیرش قرار گرفته است. در نظر او، توجه به امور قلبی و باطنیِ صوفیانه، سالکِ طریقِ معرفت را، در نهایت، به کشف رازِ خطاباتِ قرآنی از ورایِ الفاظِ ظاهری رهمنون می‌سازد. به گفتۀ او، این کشف، هرگز ابداع یا ابتکارِ متصوّفه نبوده است، بلکه صوفیان کسانی بودند که اصولِ تفاسیرِ روحانیِ ائمه شیعه علیهم السلام را در آثارِ خویش جمع آوری کردند. از این منظر، گرایش اهل تصوّف به باطن و روی آوردن به تفسیر و تأویل، ریشه در آموزه‌های باطنیِ شیعه دارد. افزون بر این، تصوّف، به واسطۀ اعتقاد به ولایت و لزومِ حضورِ همیشگیِ قطب در عالَم، شباهت‌هایی فراوان با تشیّع یافته است، اما به رغم این مشابهت‌ها در مبانی فکری و نظری، تشیّع و تصوّف از یک‌دیگر جدا هستند و کُربن، این جدایی را گُسستی تاریخی معرفی کرده و عاملِ اصلی آن را، پیروزی‌های سیاسی شیعیان و پرداختن ایشان به امور حقوقی و تشریعی دانسته است. این دیدگاه در حالی بیان شده است که میان صوفیان و شیعیان، در همان دو ویژگی مشترکِ موردِ نظر کُربن نیز فرق‌های فاحش و اختلاف‌هایی عمیق وجود دارد. در این مقاله، ضمن تأمل انتقادی در دیدگاه‌‌های کُربن در این باب، به بررسی و تبیینِ برخی از مهم‌ترین دلایل این جدایی پرداخته شده است.
کلیدواژه‌ها: تصوّف، تشیّع، هانری کُربن، ولایت، گرایش به باطن، معصوم، مشترکات تصوّف و تشیع.
* دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد | hematiamir80@yahoo.com
سلام مقاله دکتر امیر حسین همتی فوق العاده بود