احمد غزالی و شکلگیری شیطانپرستی در میان یزیدیان جزیره
■ رسول رضوی*
چکیده
منطقۀ شمال عراق که «جزیره» نامیده میشود، زیستگاه پیروان آئینی است که با نام «یزیدیه» و یا «شیطانپرستان» شناخته میشوند. گمانههای گوناگونی از سوی مستشرقین و محققان مسلمان در باب دیانت مردمان این خِطّه مطرح شده و برخی آنها را صوفیان مسلمانی شمردهاند که از اسلام اصیل دور افتادهاند. باید توجه داشت که اسامی یزیدیه و شیطانپرستان نه از روی کینه و عداوت بلکه به واسطه وجود دو باور اصلی در این آئین، یعنی تقدیسِ یزید و شیطان و پرهیز از لعن این دو که شاکلۀ اعتقادی آئین یزیدیه را شکل میدهند، بر این دینواره اطلاق شده است و دور از ذهن نیست که برای هر محقق منصفی این سؤال مطرح شود که این دو باور عجیب و مخالف دین اسلام از کجا وارد این آئین شده است؟ در این مقاله، با رویکرد توصیفی- تحلیلی، در مقام پاسخ به این پرسش بر آمده و با استناد و اتکا به منابع تاریخی معتبر و به ویژه متون مقدس این آئین (کتاب رش و جلوه) افزون بر بازشناسی یزیدیه، به ریشههای پیدایش باور به قداست شیطان و یزید در این آئین و نقش و تأثیر احمد غزالی در این زمینه پرداخته شده است. بررسی و واکاوی زمانه و زندگی بنیانگذار فرقه / دینواره یزیدیه (عدی بن مسافر) که نسب به مروان بن حکم اموی میبرد، ما را به این نکته و نتیجه رهنمون میسازد که عدی ابن مسافر در دورۀ تحصیل در بغداد، مدتی به شاگردی نزد احمد و محمد غزالی پرداخته و تحت تاثیر آموزشهای این دو به تقدیس یزید و شیطان باوریافته و اجتناب از لعن آن دو را به عنوان وظیفهای عملی به کار بسته و به هنگام تأسیس فرقه / دینوارهاش، این دو انگاره را از ارکان آئین خویش قرار داده است و بدین ترتیب پیروان این فرقه در میان مسلمانان، به «یزیدیان» و «شیطانپرستان» مشهور و ملقّب شدهاند.
کلیدواژهها: یزیدیه، اعتقادات یزیدیه، عدی بن مسافر، احمد غزالی، تقدیسِ یزید، شیطانپرستان، لعنِ یزید، تقدیس شیطان، لعنِ شیطان، شیطانپرستی.
* دانشیار گروه کلام دانشگاه قرآن و حدیث | razavi.r@chmail.ir
بدون دیدگاه